Koçgiri aşiretleri grubu Tunceli (Dersim)'in Nazımiye, Pülümür, Hozat ve Ovacık ilçelerinden Sivas yöresine göç etmiş bir Alevi aşiretler konfederasyonudur.Koçgiri aşireti altında toplanan kabileler, çoğunluğu Sivas'ın Zara, İmranlı, Divriği, Hafik, Kangal yöresinde yerleşik, Tuncelinin Ovacık, Hozat, Pertek, Çemizgezek, Pülümür, Kayseri'nin Sarız ve Develi, Adana'nın Tufanbeyli, Kahramanmaraş'ın Göksün, Erzincan'ın Refahiye, Kemah, Adıyaman'ın Kahta ve çevresindeki köylere yayılmış, Dersimde Zazaca, Sivas yöresinde Kürtçe konuşmaktadırlar.
Yaşlıların anlatımı ile Koçgiri adı Kürtçe Büyük göç kelimesinden gelmektedir.Bu kelime Dersimde büyük boynuz anlamına da gelmektedir. Koça Gır büyük göçün Kürtçe de ki karşılığıdır.Aşiretler bu isim altında toplanmışlar ve Koçgiri Aşireti Federasyonunu oluşturmuşlardır. Koçgiri adının diğer kaynağı olarak ise Dersimin KOZAN aşireti gösterilir.Koçgirililerin çekirdek kabilesi İbanların, Tunceli/Dersim deki Kozanlardan, Koçoğullarından geldiği söylenir.Koçgirili Alişir efendininde İbikanlı olması ve Dersime gittiğinde ilk olarak Kozanlılara sığınması bunu doğrulamaktadır.
Dersim Aşiretlerinin, özellikle Batı Dersimdeki Kabilelerin Erzincan ve Sivas arasına çeşitli nedenlerle göç edip yada sürgün edilip, zamanla Koçgiri adı altında bir konfederasyon oluşturduğu bir birliktir Koçgiri Aşireti.Koçgiri Aşiretinin Tunceli kolları ve oymakları Zazaca konuşurlar.Laçin, Balan, İban, Mıstan ve diğer oymakların İç Dersim/Tunceli yakası Zazaca, Sivas yakası Kürtçe ile konuşur. Koçgiri ismi aslen Ovacıkta yerleşik olan Kozu aşiretinden gelmektedir.Qozanların ise Dersim Pozvank yöresinden dağıldıkları söylenmektedir.Koçgiri Tarihinin sadece isim benzerliği olan Alevi önderlerine bağlanması son derece yanlıştır.Çünkü Koçgiri aşiretleri Dersim Aşiretlerinin çeşitli oymaklarının bir araya gelerek Konfedere olmasıdır.Koçgiri adının tek bir noktaya bağlanması, tüm Dersim Aşiretlerinin bir Seyitten inme olduğunu iddia etmektir.
Koçgiri aşiretinin başlıca oymakları
Koçgiri Aşireti ve Koçgiri Bölgesinde yaşayan başlıca aşiretler
Xormekan (Ve Zerikan kolu Varto/Mazgirt Bölgelerinden göç etmişlerdir - Zazaca/Kürtçe. )
İzolan ( Mazgirt Bölgesinden göç etmişlerdir - Kürtçe )
Çarekan ( Tercan'dan göç etmişlerdir - Zazaca konuşurlar, İmranlı İlçesi kolu (Aşağı Boğaz Köyü ve çevresi) Kurmanci konuşur.Çarekiyanlıların Sivas Akıncılar ilçesindeki kolu Sünnileşmiştir.Sadece Türkçe konuşurlar.)
Demenan ( Zazaca ve Kürtçe karışık konuşurlar. )
Şeyh Hesenan ( Kürtçe.Koçgiri Aşiretinin Balan, Mıstan ve İban Kolları aslen Şeyh Hasan Aşireti Kökenlidir ve Koçgiri yöresinde Kurmanci konuşurlar.Tunceli kolları tamamen Zazaca konuşur. )
Giniyan ( Zazaca )
Kurmeşan ( Kürtçe )
Şadiyan ( Kürtçe )
Dimiliyan ( Zazaca konuşmakla birlikte bazı Dimiliyanlı Köy ve mezralar yöre nedeniyle Kurmanci de konuşmaktadır.Suşehri Şarköy ile İmranlı ilçesindeki Dimiliyanlılar Kurmanci konuşurlar.İmranlı ilçesi, Piredede köyündeki Dimiliyanlılar ise hem Zazaca hem de Kurmanci konuşurlar. )
Resulan ( Kürtçe - Şeyh Hasan Aşiretinin koludur, tamamen Kurmanci konuşurlar ve Ovacıktan göç etmişlerdir.Dimili kökenlidirler.)
Parçikan ( Kürtçe )
Kureyşan ( Zazaca konuşurlar.İkinci dil olarak Kurmanci bilen Kureyşanlılar da vardır. )
Axucen ( Kürtçe )
Baba Mansur ( Kürtçe )
Sarı Saltuk ( Kürtçe )
Reşan ( Kürtçe )
Bahtiyaran ( Kürtçe )
Kelhuran ( Kürtçe )
Canbegan ( Kürtçe )
Koçgiri Aşiretleri, Dersim Aşiretlerinin Kuzey Batı koludur
Koçgiri dendiği zaman akla tekbir Kabile değil, bu yöreye yerleşmiş birçok Kabile gelir. Koçgiri Yöresine yüzyıllar önce Dersimden göç eden kabileler bu ad altında birleşerek bir konfederasyon oluşturmuşlardır.Bölgeye sonradan gelen kabileler ise bu Konfederasyona katılmamışlardır.Koçgirideki Balıkiler, İbanlar(Oozu), Laçinler Koçgirili kimliğini kabul ederken, İç Dersimdeki akrabaları bu ismi bilmemektedirler. Koçgiri Kabilelerin İç Dersimdeki yayılış alanı başta Xozat-Ocavık, Pülümür, Çemizgezek ve Mazgirt Yöresidir.
Koçgirililerin anlatımları ile göç hikayeler ve dedeleri
Koçgiri Aşiretleri çeşitli nedenle Dersimden göç etmek zorunda kalınca ilk toplandıkları yer Erzincandaki Koçgiri köyüdür.Bu köyden dağılarak daha batıya, Zara yöresine dağılmışlardır. Laçinlerin Tunceliden gelen Dedelerinin adı Laçindir.Tunceliden sürgün edilmişlerdir.Laçinoğlu önce Toklucak köyünü kurarken, kardeşi ise Kermeli köyünü kurmuştur.Toklucaklılar Kermeli Köyüne Gunde Mame derler.Daha sonra Laçinler diğer köylere de yayılmşlardır.Laçinler Seyit değildirler.Aslen Dimilidirler. İbanlar kabilesi ise Qozanlardan gelmektedir.Dedelerinin Koçoğulları olduğu söylenir.Qozan Aşireti 1926da isyan etmiştir çeşitli nedenlerle.Qozan Aşireti, Laçin Aşireti gibi Zazaca konuşur İç Dersim topraklarında.Mıstan kabilesi ise İbanlardan ayrılmıştır. Zerıkiyan Kabilesi Koçgiri aşiretinden değildir fakat yöre olarak Koçgirilidir.Zerıkiyan kabilesi Vartodan Mazgirtin Xormek Aşiretinin Xrançık kolundan olan Zerikan Mezrasına göç etmiştir.Bu Köyden ayrılan Dedeleri Cefo ve torunları İmranlıya gelmişlerdir.Cefonın kardeşi Tuncelide vefat etmiştir.Cafer ağa ise kardeşinin çocukları ve ailesi ile İmranlıya yerleşmiştir.Kendisi Altınca köyünü satın almış, diğer aile fertlerini ise Kürtyenice, Gemecik gibi köylere yerleştirmiştir.Ailenin diğer fertleri ise yöreye ilk geldiklerinde Orta Köy, Gencan, Kaxnut çevresine yerleşmişlerdir.Xormekanlıların ana Dili Zazakidir, Koçgiri yöresinde Kurmanca konuşurlar.Aslen Dimilidirler. Çarekan kabileside Koçgiri Federasyonunun dışındadır ama Koçgiri yöresi aşiretidir.Çarekanlar Zarada Zazaki, İmranlıda Kurmanci konuşurlar.Çarekanlılar Paludan dağılmışlardır.Elazığın Palu yöresinden ayrılan Dedeleri Bıyıklı Ahmet, zamanla ailesi genişleyerek Dersim çevresine yayılmışlardır.Bugün aşireti, Pülümür, Erzincan, Sivas, Bingöl, Elazığ çevresinde yerleşiktir.Genellikle Zazaki konuşurlar. Resulanlar da Koçgiri Konfederasyonunun dışındadırlar ama yöre olarak onlar da Koçgirilidirler.Resulan Aşireti Ovacıktan İmranlıya gelmiştir.Dedelerinin adı Seyit Resuldur Aslen Dimilidirler. Saranlar ise Pülümürden göç ettiklerini söylerler.(Kırmızıköprü Köyü)
Koçgiri'de Dil
Koçgiri Kürtçesi, birçok yörede konuşulan Kurmanciden farklı olarak çok açık ve sert bir şekilde konuşulur. Koçgirilerin büyük bir kısmının geçmişte Zazaca konuşmasından dolayı, bugün Koçgiri dilinde Zazaca bazı kelimeler hala kalmıştır.Örnek verecek olursak, Koçgirililer Anneye Dae derler ama bunun yanında Anne kelimesinin diğer karşılığı Zazaca olarak Khıle dir. Şafi Kurmançlar Hikaye ve Masallara Çirok derken, Koçgirililer daha çok Zazaca Hékat kelimesini kullanırlar.
Kurmanciya Koçgiriden örnekler;
Diya/Dae/Khıle:Anne - Baw:Baba - Bıra:Erkek Kardeş - Xweng:Kız Kardeş - Xwezur:Kayınbaba - Khal:Dede - Ap-Mam:Amca - Law:Oğlan - Keçe/Qiz:Kız - Bapir:Dede - Dapir:Büyükanne gibi kelimeler örnek verilebilir.
Koçgiri Dilinden (Kürtçe-Zazaca) örnek kelimeler;
Koçgiri Kürtçesinde C-J-Z ses değişimleri vardır.J sesi kimi zaman Z olarak okunabiliyor. Örnek olarak Jér:Aşağı kelimesi Zér olarak söylenirken, Ezji:Bende kelimesi de Ezzi-Ezci olarak söylenmektedir.Ci/Ji/Zi kelimeleri De-Da anlamına gelmektedir.
Örnek olarak;
Hem Elewime, hemci Kırmancime - Hem Aleviyim hem de Kürdüm.
Hem xıravım, hemci rındım - Hem iyiyim hem de kötüyüm.
Ezci térım gundé we : Bende geliyorum köyünüze.
Tuci xér hati : Sende hoşgeldin.
- Khıle : Anne
- Sû Ketin : Küsmek
- Sond : Yemin
- Xwestin : İstemek
- Waştene : İstemek
- Girtin : Almak
- Guretene : Almak
- Çıma : Neden
- Çae : Neden
- Amaene : Gelmek
- Hatin : Gelmek
- Dil : Yürek
- Zere : Yürek
- Zon : Dil
- Ziman : Dil
- Naha : Şimdi
- Léxistin/Qemiş bun : Vurmak, Kıymak
- Dan : Vermek
- Daene : Vermek
- Xwe : Kendi
- Xu : Kendi
- Nav : İsim
- Name : İsim
- Xwî : Tuz
- Sole : Tuz
- Law/Lac : Oğul
- Lac/Laz : Oğul
- Sor/Sur : Kırmızı, Kızıl
- Çiya : Dağ
- Ko : Dağ
- Gund : Köy
- Dewe : Köy
- Çûn : Gitmek
- Şiyaene : Gitmek
- Wer : Böyle
- Heni : Böyle
- Deng : Ses
- Veng : Ses
- Xweş/Xoş : Hoş
- Weş : Hoş
- Çav : Göz
- Çım : Göz
- Dest : El
- Tırk : Hanefi Türkler
- Khurr : Şafi Kürtler
Koçgiri Yöresinden bazı Kürtçe isimler
-Lorna
-Yimo
-Temo
-Berfin
-Edê
-Êmis
-H(w)usen
-Usiv
-Xezal
-Veyis
-Bedirxan
-Baran
-Berivan
-Bese
-Bezê
-Zohrê
-Fatê
-Usê
-Zênel
-Zênep
-Silêman
-Memê
-Nazê
-Sarê
-Xanim
-Gulêzar
-Musa
-Bertikan
-Diyab
-Silê
-Zaqo
-Boro
-Qaso
-Anik
-Anê
-Mexsûd/Mexo
-Micê
-Allê
-Hesê
-Dilber
-Eli/Ali/Oli
-Mirza
-Qoçero
Koçgirili Kürt-Zaza Kökenli Sanatçılar [değişti
-Rahmetli Alişir Efendi(Şair/Önder - Azger)
-Cihan Çelik (Kondılan)
-Reşo(Zerdüşt)
-Hasret Gültekin (Han Köy)
-Cemil Koçgün (Becek)
-Cefo Çarekiz (Yazar-Zara)
-Metin Öztem (Arıx)
-Evin Çiçek (Yazar - Çimen Köy)
-Ali Kendav(Yazar)
-İpek Reçber
-Hüseyin Ali Rıza Albayrak
-Necla Saygılı
-Beser Şahin
Koçgiri Şiirleri
Dıjmın dorpêç kırıne serê Qoçgıriyê
Dıjmın dorpêç kırıne çiya û qevirê xwe
Dıjmın camêr nêbûye
Qoçgıri daye cenga xwe bı camêri
Destên dıjmın reş e
Berf gırte rêya me
Disa behar hatıye
Ve dıke gulên sorê Qoçgıriyê...
Türkçesi;
Düşman sardı Koçgiri'nin başını
Düşman sardı dağını taşını
Düşmanı mert değildi
Koçgiri mertçe verdi savaşını
Karadır düşmanın elleri
Kar kapattı yolları
Yine bahar geldi
Açıyor Koçgiri'nin kızılgülleri
Koçgiri Kürtçesinden Deyişler ve Türküler
Mîro
Hespê mîrê min qir û hêşîn
Tere dilîze li ser lingê pêşîn
Brînên mîrê min pir granin
De dilê min jî jê ra dêje
De mîro mîro mîrê mîran
Karê te çi li Sêwazê li nav Maciran
De rabe rabe mîro rabe
Xewa sibê pir xirab e
Xewa sibê pir gran e
Hespe mîrê min qir û boz e
De rê ra mere rê bi toz e
Dilê xwanga wî ji wî sû ye
De lomane jî bi lêv û poz e
De mîro mîro mîrê mîran
Karê te çi li Sêwazê li nav Maciran
De rabe rabe mîro rabe
Xewa sibê pir xirab e
Xewa sibê pir gran e
____________________
Melema Mı
Erê vera dewe merg û çîmen
Melema mi merg û çîmen
Destê xo jî destê mi ke
Memleketan ser de şîme
Emser mabênê ma jî rindo
Pîya dewran biramîme
Erê vanu vanu to rê vanu
Melema mi to rê vanu
Delala mi ezo sonu
Erê vayê yêno vayê poyrajî
Melema mi vayê poyrajî
Sano têl û biskanê to zalime
Têde kerdê xaz be xajî
Zerê mi to rê teniko
Zê perdika serê pîyajî
Çênê vajî vajî to rê vajî
Melama mi to rê vajî
Zerê mi to rê vêseno
Zê adirê binê sacî
Erê vanu vanu to rê vanu
Melema mi to rê vanu
Xatir be to ezo sonu
____________________
Zöre
Hember çaxanda da diketim
Lê lê Xewa min dihat ra diketim
Gotin ku Zöra teji dane
Ez dîn dibûm bi çiyan diketim
Zer şîrîne zer narîne
Min go zer terem ji serê gorîyan
Ez bi qurbanım çavê bîrîyan
Gotin ku zer ji dena bîrî
Ket ser mîna anê gûnê mîrîyan
Zer şîrîne zer narîne
Min go bawik dê bawê havîne
Lelxî lîlku bakavîne
Derdê zerê ji ez bîr nakim
Heta wî serê çavê min da te kefa sabûne
Zer şîrîne zer narîne
Min go Zöhre Tu çi qasisî
Dewerê runi li ser wî telisî
Bila Dengê Muhammed Ali bibisî
Zer şîrîne zer narîne
Min go zer diçinî zevîka deştê
Ez bi qurbanim porê piştê
Zere ji girtine ez digirtim
Kopega dapîre xwe naye tenişte
Zer şîrîne zer narîne
Hember şaxanda çami merxwe
Va duna ke dibe çerx bi çerx e
Dilê bawê ji Muhammed Ali newe
Caran Zörê beşige bide berxe
Zer şîrîne zer narîne
Min go zer şîrîne zer narîne
Zer merxema dilêmine
Ew ji gulan malamine
____________________
Em Kûllî Însan
Em kûllî Însan jü sülba ademî
Loma dem bo yermîş kir benda Îmam Usenê
Wûn Şah Useyn dipirsin Serdarê Alemê
Loma Heq jı Usen ra Serdar Usen dibem
Loma Heq ji Usen ra Mazlûm Usen dibem...
Neslê Xelîl Êbraxîm avîj û pake
Jı Mûxemmed ra şan du Ayeta levlake
Ja Ali ra xatir nûrê vîlayete
Loma Heq ji Ali ra Şahê Merdan dibem
Loma Heq ji Ali ra Merdê Meydan dibem...
Çarmixe Êsa ji mera girbete
Kîg pîrê xwe hebû şîndavî Cennete
Êvraxîm jasxa hadirê xwe vate arelem rute
Loma Heq ji Êbraxîm ra Xelîl rexman dibem
Loma Heq ji Êbraxîm ra Xelîl meşxer dibem...
Xwedê ji Musa hes kir lûma bire tore
Bejînî şam da kûllî vara nûre
Musa jasxaye ra xam du dua sebire
Loma Heq ji Musa ra Musa Kerîmullah dibem
Loma Heq ji Musa ra Musa Kerîmullah dibem
Keştîya Nuhem xellas kir ne ji tofane
Tofan veqetiya çû serê çiyayê Süphanê
Merzeqa Keştiyê dame serê germîya Aşûre
Loma Heq ji Nuh ra Nuh Nebîyullah dibem
Loma Heq ji Nuh ra Nuh Nebîyullah dibem
Ali kemera pişta Fadimayê
Mûxemmed ji tacê serê Zûhreyê
Şah Usen male desta Qerbelaye
Loma Heq ji Usen ra Şah Sehîdê Qerbelay dibem
Loma Heq ji Usen ra Mazlûm Usen dibem
Loma Heq ji Ali Şahê Merdan dibem
Loma Heq ji Ali Şerê Yezdan dibem
____________________
Arix
Arix dibên li gundê Saran
Gava ku zelzele bû
Lê lê Dayê dused, sêsed mezel vedan De lê lê lê lê
De lo lo lo lo
Hîvik vêket
Hîva tijî ye
Lê lê Dayê du tene xudana law û qîza
Lê lê Dayê yêk nebû zava
Serê silgavê
Arix dibên li devê çaê
Mala erdlerizandinê bişewite ar berdaê
Qemîşê herdu biran nakim ku bikim kilamê
De lê lê lê
De lo lo lo lo
De palê palê
De mamê mamê
____________________
Lé Lé Meke Buke Meke
Çu Maciran hatım jeré
Şoret skınye tenga deré
Mın slaw da slawa mın négırt
Peş gir zerxıs ber da giri
Lé lé meke buke meke
Derdan gran qeda meke
Ez zı zaten bıbırinım
Yeké tı mı rabe meke
Jeléw hatıye réya xwe pıre
Seré şüştıye poré xwe şıle
Şuna kı dere ye bir kırıye
Xweş nébuye hiné kulé
Lé lé meke buke meke
Derdan gran qeda meke
Ez jı zaten bıbırinım
Yeké tı mı rabe meke
İbanlar (Dersim Kozan Aşireti)
Aşağıdaki Koç-Koz Aşireti, İbanlıların dedelerinin Aşireti olan Kozu Aşiretidir.. ( Yaşlıların anlattığı Koçoğulları )
Alişir Efendi de İbanlıdır.Yani Dersimdeki Qozu/Koçan/Koç oğullarından...
Hozat - Qozu(İban-Koçan) Köyleri ( Désim de QOZU dıben )
Xozat Kırmêle Büzengi Qozu(Dil Zazaki)
Xozat Emukte Nahiyesi Tağar Qozu(Dil Zazaki)
Xozat Emukte Nahiyesi Fuzlice Qozu(Dil Zazaki)
Xozat Emukte Nahiyesi Amutka Qozu(Dil Zazaki)
Ovacık - Qozu(İban-Koçan) Köyleri ( Désim de QOZU dıben )
Obacoğe Merkez Kozluca(Kuzulca) Arslan Uşağı/Qozu (Dil Zazaki)
Obacoğe Merkez Deşkan Qozu(Dil Zazaki)
Obacoğe Merkez Eril Qozu(Dil Zazaki)
Obacoğe Merkez Elmacık Qozu(Dil Zazaki)
Obacoğe Merkez Kavril Qozu(Dil Zazaki)
Obacoğe Çerpazın Bornak Qozu(Dil Zazaki)
Obacoğe Çerpazın Xenmaçur Qozu(Dil Zazaki)
Obacoğe Çerpazın Hanife Qozu(Dil Zazaki)
Obacoğe Çerpazın Kelikuşağı Qozu(Dil Zazaki)
Pülümür - Qozu(İban-Koçan) Köyleri( Désim de QOZU dıben ) Pilemoriye Uşené Zerd Qozu(Dil Zazaki)
Çemizgezek - Qozu(İban-Koçan) Köyleri( Désim de QOZU dıben )
Çemişkezek Merkez Oskiğ/Osgiğ Qozu(Dil Zazaki)
Çemişkezek Merkez Ezdike Qozu(Dil Zazaki)
Çemişkezek Merkez Hezari Qozu(Dil Zazaki)
Çemişkezek Merkez Axtüg Qozu(Dil Zazaki)
Çemişkezek Vasqovan Pidere Qozu(Dil Zazaki)
Çemişkezek Merkez Qızılevler Qozu(Dil Zazaki)
Laçinan/Laçıkiler (Dersimde Laçinler ve Laç Deresi Aşireti)
Hozat Laçin Aşireti Köyleri
Dil : Dımılki/Zazaki
Qori(Lacinici)
Gizori(karabalici)(Baxtiyarici)(lacinici)
Durut(Kuresiji)(Lacinici)
Mixsor(Lacinici)
Mezxir (Lacinici)
Ovacık Laçin Aşireti Köyleri
Kızık (Lacinici)
Berdo/Bırdo (Laçinici)
Ortenik/Ortanige (Laçinici)
Kilise (Feretici) (Lacinici) este
Mamlis/Mamlês (Laçinici)
İmranlı Laçin Aşireti Köyleri
Dil : Kurmanci
Pecian
Kürt Şıhlı
Cerit
Demirtaş
Kermeli
Gebikan
Yeni kent
Seyfi Cengiz'in Laçinler ile ilgili makalesi
LAÇİN
Yerleri 1930’larda Hozat ile Ovacık arasında, Balıkan Nahiyesi’nin 5-10 köyünde yaşarlardı.
Kabileleri Jandarma Umum Kumandanlığı'nın "Dersim" başlıklı raporunda Laçin aşiretinin iki kabilesi sayılır: Kakmiler Kotular
Büyükleri Kakperli Yusuf: Aşiretin reisidir. JUK raporunda Kakim oğlu Yusuf, “Lahika” olarak bilinen sürgün listesinde Hakim oğlu Yusuf (Topal Yusuf) olarak geçer. “Mikisorlu Rıza, Haydar ve Hasan”: JUK raporunda “Mogomorlu/Mogomutlu Rıza, Haydar ve Hasan”. JUK raporunda verilen ek bilgiler: İbrahim oğlu Hüseyin (Lahika’da İbrahim Hüseyin Havlo) Halo Ağa Uluğ, İksor adını İkisor diye yazar. Burda ise Mikisor adında bir yerden sözeder. Kimsor yer ve aşiret adının ilk kısmını tersinden okumuş gibi görünür. Onun Mikisor dediği yer JUK raporunda Mogomor, bu raporun eki olan Lahika’da ise Mogomut olarak geçer.
Kaynaklar Laçin aşiretini daha çok Şeyh Hasan, ama bazen de Seydan grubu aşiretleri arasında sayarlar. Bütün verileri birleştirdiğimde, özellikle Naşit Uluğ'un "Derebeyi ve Dersim" adlı kitabında verdiği bilgilerden hareketle, Laçinler'in başlangıçta ayrı ve müstakil eski bir aşiret olduğunu sanıyorum. Dersim'in ünlü Laç Deresi bu aşiretin adını taşımaktadır. Ama zamanla başka aşiretlerle karışmış, müstakil varlığını kaybederek bağımlı hale gelmiş, varlığını başka aşiretlerin bir kabilesine dönüşerek sürdürmüştür. Onun içindir ki kaynaklarda Laçinler'in adına daha çok Ferhat ve Maksut aşiretlerinin bir kabilesi olarak rastlarız.
Dımli adı Deylem'le; Laç, Laçin ve Tat adları ise Minorsky'nin çalışmalarına göre, Gilan'daki Lahican'la ilişkilidir. Laçinler'in de, Tatlar'ın da orijinal vatanı Lahican'dır. Tat ve Tacik adları etnik Türk'e karşı Türk-olmayan unsurları, başka deyişle Türk'e karşı genelde İranileri ifade etmişlerdir. Laçin adı muhtelif şekiller altında hayli eski devirlerden beri, örneğin Sasaniler çağından itibaren Kafkasya'da ve başka bölgelerde de görünür. Minorsky, tüm bu şekilleri Gilan'daki Lahican'dan gelen göçler veya oradan getirilen kolonilerle ilişkilendirir. Sanırım bu açıklama sizi tatmin eder. Yeri gelmişken Kırmancki dilinin lehçe veya ağızları arasındaki farklılıkların kökenine dair bir düşüncemi de açıklamak isterim. Bu farklılıkların kökeni Laç, Laçin, Dımli, Tat, Goran, Gil, Zaza gibi farklı kimlik veya alt-kimliklerden anlaşılabilir. Birincisi; Dımılki, Hawramani (Goran dili) ve Gilaki zaten orijinal yurtlarında da belirli farklılıklar taşımışlardır. İkincisi; bu adları taşıyan topluluklar gelenekleri onları uzak geçmişte bir ve aynı coğrafya ile ilişkilendirse de, Dersim ve çevresine bir seferde, hep birlikte, aynı yerden hareketle değil, farklı göç dalgalarında, farklı yerlerden ve güzergahlardan gelmişlerdir. Geldikleri yerde hep birlikte bir merkezileşme/devletleşme süreci yaşamadıkları için diyalekt farklarının yanısıra, kimlik ve inanç alanındaki farklılıklarını da bir dereceye kadar korumuşlardır.
Aşiret ve kabilenin adı: Koçgiri - Laçin/Laçinan/Laçıki
Dini İnanış : Alevi
Reis ya da ileri gelenin adı : Dursun Demirtaş ( Sivas )
İkametgah ve iskan alanı: Dersimin Xozat İlçesinin Qori, Gizori, Durut, Mıxsor, Mezxir köy ve Mezraları, Ovacık İlçesinin Kızık, Berdo, Ortenik/Vartinik, Memlis, Kilise köy ve mezraları, İmranlı İlçesinin Demirtaş, Hasköy, Körabbasan, Toptaş (K.Şıhlı), Pacı, Kermeli köy ve mezraları, Göksun’un Alıçlıbucak (Kömürsuyu) Sırapınar ve Yoğunoluk köyü, Refahiye ve Dersim bölgesinde bazı köy ve mezralar. Eskişehir ve Kütahya’da yerleşik, Laçin adında köyleri olduğu söyleniyor.Ancak bunların, aşırı asimilasyon politikalrı sonucu değişime uğradıkları da anlatılmakta. 1930 devlet raporunda, Aşiret reisi olarak Yusuf Kakgerli geçiyordu. 1921 yılında, Dersim’deki Laçinanlara ait nüfus 1000, koyun-keçi 2000, sığır 200 ve 40, At şeklinde bilgilerde veriliyordu. Azerbaycan, Karadağ’da ve Erivan’ın Laçin Kürt otonom bölgesindekilerle ilişkileri bilinmiyor. Çorum’a bağlı, Laçin beldesiyle ilişkileri bilinmiyor. Koçgiri isyanındaki rolleri : Köy ve mezralarıyla birlikte, Koçgiri isyanına katılmış ve destek vermiştir. Dersim isyanında ise, 120 silahlı gücüyle direnişe katıldılar.
Balan, Balıki Kabilesi
Dersim'in Ovacık ve Pülümür köylerinde yerleşiktir.Koçgiri Yöresinde de Bahadun ve çevresinde yerleşiktirler.Dersimdeki Balıkiler Zazaca, Koçgiri kolu Kurmanca konuşur.Dersimdeki kolları; Ulaşlar, Seyit Kemaller, Satkan ve Nakşolar.
Koçgiri Dersim İnanç Motifleri ile Ezidi Dini benzerlikleri
Koçgiri İnsanları gün doğarken Allah'ın adını anarlardı ve köylerde güneşe doğru yüzlerini döner ve ellerini açarak;
Ya Meleké serı sıbey, Tu aziz i, Tu Mezın i derlerdi.Bu dua hem Alevi Kürtlerde hemde Ezidilerde ortak olan bir duadır.Yine Koçgiri Dersimde Kürtçe dua edilen yerin ve göğün meleği, Ezidi dininde yeri ve göğü koruyan Meleke Tavus ile ilişkilendirilebilir.
Kaynak : Toklucak Köyünden Torne Qasıma İbo
Yine Koçgiri yöresinde Güneşe doğru dönüp;
Ya Xizirê ser geleki gemiyan,xwedanê be kesi bê xwediyan (Kaynak : Cihan Çelik)
diye edilen dualar çok sık görülürdü.Koçgiri Alevilerinde daha çok irani unsurlar hakimdi.Çarşamba Geceleri Zerdüştler ve Koçgiri Dersim Alevilerinin evleride mum yakılır ve Kürtçe dualar edilirdi.Mum kendi halinde kalır ve kendiliğinden tükenirdi.
Zazaca Alevi Duaları ;
Xızır lewê neçari,mazlumi de bo (Hızır nacarın, mazlumun yanında olsun) Xızır tenga şıma de bıreso (Hızır sizin darlığınızda yetişsin) Melekê serê şodıri raa şıma roştiye kero(Sabahın melekleri yolunuzu aydınlık etsin) Heq kesi tenge de meverdo(Tanrı kimseyi dar da bırakmasın)
Koçgiri aşiretleri yöresi yemek kültürü
Dersim/Koçgiri Alevilerindeki en bilindik yemekler;
Zerfet (Bawko/Kömbe)
Haşıl (Gırık)
Bijerik
Mardimelax
Qawut (Genellikle Hızır Günlerinde yapılır)
Niyaz
Sac ekmeği
Kuzu Kebabı
Kuşkuş
Üzümlü börek
Koçgiri aşiretleri özel günleri
Hızır (Roya Xızır)
Muharrem (Rojiya Muxarem)
Nevruz (Heftmal-Hawtmal)
Gağant (Kalé Gağané )
Koçgiri İsyanı [
Mart 1921'de, aşiret reisleri Alişan ve Haydar Bey'lerin desteğiyle Sivas'da başlayan Koçgiri İsyanı, 11 Nisan 1921 tarihinde Türkiye Hükümeti tarafından uygulanan bastırma hareketi ile kısa sürede son buldu. İsyan, Nurettin Paşa ve Topal Osman yönetimindeki Giresun muhafız alayı tarafından şiddetli bir şekilde bastırılmış ve farklı kaynaklara göre 50 bin ve 70 bin arası aşiret üyesi imha edilmiş, bir kısmıda Anadolu'nun farklı bölgelerine sürülmüştür isyandan netice alınamamıştır[1]
KAYNAK:
Seyfi Cengiz JUK Raporu Mamo Baran Ali Kemal(Deylemden Dersime)
